KURAN’IN DİN TİPOLOJİSİ
“Serseme çevrilmiş özneleri aydınlatmak için gerekli olan tek şey,
gerçekliği anlama biçimlerinin nasıl çarpıtılmış olduğunu onlara
göstermektir.” Zizek
Akıl çapının binlerce yıllık gelişmesinin sonucu olarak insanlık, 18. asırdan sonra
her alanda tamamen yeni faza geçmiştir. Bu gerçek ve insanlığın ilerlemeci
olduğu gerçeği varken eski anlayışlarla çağımızda ve bundan sonra varlığı
sürdürmek imkansızdır. Bu nedenle çağımızın konseptlerini bir bütün olarak
öğrenmek şarttır. Çünkü çağımızın konseptleri belli bir fikir temeli üzerinde
birbirleriyle bütüncül tutarlılık arz ederler. Dolayısıyla bu bütünü anlamak gerekir.
Bu değişimlerden dinler de payını almıştır. Çağımızda, diğer gelişmelerle tutarlı
bir şekilde yeni din tipi üretilmiştir. Bu dinin adı kişisel dindir.
Bu yazımızda Kuran’ın din tipinin ne olduğunu tespit etmeye çalışacağız. Fakat
bunu anlayabilmek için geleneksel ve çağdaş din tipinin ne olduğunu özetlemek
gerekir.
GELENEKSEL DİN TİPİ
KURUMSAL DİN (INSTITUTIONAL RELIGION)
Sosyal Antropolojinin tespitine göre kurumsal din sistemi ilk olarak MÖ. üç
binlerde Sümerlerle başlamıştır. Dinin kurumsallaştırılması toplumu organize
ederek kullanmak ve sömürmek düşüncesi üzerine kuruludur. Nitekim Sümer din
adamları dini kurumsallaştırmış ve toplu işler yaptırarak toplumu kullanmışlardır.
Fakat bu kullanma sosyal, ekonomik hatta bilimsel sistemler üretilmesine
yaramıştır. Organize ve kurumsal dinler geleneksel din sistemidir. Bu sistem,
krallıkla birlikte var olmuştur. Bu sistem, beş bin yıl sürmüş ve çağımız insan
düşünme düzeyiyle aşılmıştır.
“Kurumsal dinler, tanrıcık krallar üretirler.”
Kurumsal Dinin Unsurları
Kurumsal dinin iki unsuru vardır: Biri, dinin belli bir kurum tarafından tekdüze
belirlenmesidir. Diğeri ise, bir din organizasyonunun bulunmasıdır. Bu
organizasyon; dinin ritüellerini dinadamı yönetiminde, mabette ve toplu ayinlerle
uygular. Kurumsal din, bir bakıma sivil değil, resmi dindir. Resmi organize din
sisteminin bulunduğu yerde özel din organizasyonlarının varlığı kaçınılmazdır.
ÇAĞDAŞ DİN TİPİ
Kişisel Din
Kurumsal dinin alternatifi kişisel dindir. Çağımızda din, artık kişisel olmuştur.
İnsanlığın, kurumsal dini aşıp kişisel dine geçmesi, Protestanlık hareketiyle
başarılmıştır.
Protestanlık
Protestanlık; 16. yüzyılda filozoflar Martin Luther ve Jean Calvin’in öncülüğünde
başlamıştır. Sonucunu Batı’da 18. asırdan itibaren ruhban sınıfı karşıtlığı (anti-
klerikalizm) hareketi ile doğurmuştur. Katolik Kilisesi kurumunu ve baş din adamı
Papa’nın otoritesini yok etmek için girişilen bir harekettir. Yerleşmiş dini protesto
etmişlerdir. Protestanlık, dini temelde kişisel akli yani zihinsel bir mesele olarak
görür. Dini, kişisel düzeyde yaşamadır. Kişilerin, papazlara ihtiyaç duymaksızın
kendi başlarına dini yaşamaları ve tanrılarıyla doğrudan bağ kurmaları