İnledikçe eleminden vatanın her nefesi;
"Gelin imdada" diyor, bak budur Allah sesi.
Namık Kemal lâübali meşrepti. Çok sade konuşurdu. Kalın
siyah kaşlarının altında iri siyah gözleri necip bir sükûnla
parlardı. Yüzünde herkesi hürmete mecbur eden asil, ağır
bir hava vardı.”
Mustafa Reşidin, üstadı ve arkadaşı Namık Kemal hakkında
son sözleri şu olmuştu:
- "Kemal, yalnız istibdadın aleyhinde değil, saltanatın da,
padişahlığın da düşmanı idi. Bunu bana çok kere söylemiş,
yazmıştı. Onun ruhunda cumhuriyetçilik vardı. Bunun için
Plâtonu çok seviyor, ve bütün dünyada onun tahayyül ve
tasvir ettiği cumhuriyeti kurmayı düşünüyordu.”
Mustafa Reşidin bu sözü, üzerinde durulacak bir mevzudur.
Kemalin eserlerinde böyle bir fikre velev imanen olsun
rastlanmıyor. Merhum Mustafa Reşide göre, Kemalin bu
sözleri kendisine söylediği, hususî meclislerde bu fikri
müdafaa ettiği anlaşılıyor. Bu noktayı aydınlatmak Namık
Kemalin hayatı ve eserlerini tetkik edenlerin vazifesidir.
İstibdadın zalim ve kanlı pençesi bir gün yine Namık
Kemalin yakasına sarılmış, onu bir daha zindana atmıştı.
(Haziran 1293).
Geçinmek için kaleminden başka bir şeyi olmıyan hürriyet
kartalı için hapse girmek kazançsız ve netice itibariyle aç
kalmak damekti.
O, kendini düşünmüyordu. Verilecek somunla nasıl olsa
karnını doyurabilirdi. Fakat büyük şairin belini büken, azap
ve ıstırap içinde kıvrandıran başka şeydi: Çoluğunun
çocuğunun aç kalması ihtimali...