- Ünite - Menkul Kıymet Yatırımlarında Davranışsal Faktörlerin Önemi 79
Son zamanlarda finans literatüründe, özellikle psikoloji, sosyoloji ve antropolojiden
gelen davranışsal prensiplerle finans arasındaki ilişki araştırılmaktadır. Çalışmalar insan-
ların akılcılıktan sapmalarının istisna değil sistematik olduğunu göstermektedir. Davra-
nışsal finans yaklaşımı, finansal ekonominin geleneksel varsayımlarını, insanların, finans
piyasaları için oluşturulan standart modellerde yer alan akılcılık varsayımından sistema-
tik ve gözlemlenebilir bir şekilde uzaklaşmaları nedeniyle gevşetmektedir. Bu noktada ya-
tırımcıların yaptıkları iki temel yanlışın altını çizebiliriz. Bunlar; aşırı alım satım eğilimi
ve ellerinden çıkarsalar zarardan kar edip kazanacakları yatırımları, kaybettirirken ısrarla
elinde tutma eğilimidir. Bu sistematik anomaliler, insan psikolojisinden kaynaklanmakta-
dır. İnsanların kendilerine aşırı güvenmeleri birinci anomaliye, acele etmekten pişmanlık
duyma korkusu da ikinci anomaliye neden olmaktadır. Sonuç olarak davranışsal finansın
amacı, bahsedilen ve ilerleyen bölümlerde bahsedilecek bu psikolojik ön yargılar vasıta-
sıyla piyasada görülen anomalileri kapsamlı olarak açıklamaya çalışmaktır.
Davranışsal finans alanının öncülerinden John R. Nofsinger’in Yatırım Psikolojisi kitabı
Sümeyra Gazel tarafından çevrilmiş ve 2014 yılında Nobel Akademik Yayıncılık tarafından
yayınlanmıştır. Konu hakkında farklı örneklere bu eserden ulaşılabilir.
Optimum Karar Almayı Engelleyici Kısayollar
Geleneksel yaklaşımdaki rasyonel yatırımcı varsayımına karşı bilişsel psikologlar ve dav-
ranışsal araştırmacılar güçlü bulgular ortaya koymaktadır. Karar vericilerin kısayol ve ön
yargılardan etkilendiği birçok durum tespit edilmiştir. Kısayol psikoloji biliminde genel
olarak, problem çözmede çeşitli problemlere uygulanabilen, ama doğru çözümü her za-
man sağlayamayan strateji ya da kestirme yol olarak tanımlanabilir. Beynin bilgiyi analiz
etme karmaşıklığını ortadan kaldırmak için kısayollar kullandığı yapılan araştırmalarca
gösterilmektedir. Bu kısayollar, beynin mevcut tüm bilgiyi tamamen işlemeden tahmin-
lerde bulunmasına yol açmaktadır. Kısayollar vasıtasıyla beyin büyük miktardaki bilgiyi
organize eder ve hızla işlenmesini sağlar. Kısayol kullanımı pratik ve kolay olmakla bir-
likte, yeni bir bilginin doğru olarak analiz edilmesini güçleştirmekte ve bunun sonucunda
yanlış sonuçlara sebebiyet verebilmektedir. Kısayollar çok az düşünmeyi gerektirir. Sadece
doğru olmayabilen kuralın seçimi ve söz konusu meseleye direkt olarak uygulanması-
dır. Sistematik düşünme; olaylara çok yönlü bakarak, düzenleme ve mümkün olduğunca
daha çok ilişkili bilgiyi değerlendirme ve alternatif çözüm yolları üzerinde durarak sonuç
üretmektir. Bu anlamda kısayollar sistematik düşünmeyle ters düşebilmektedir. Şüphesiz
kararlar kısayollara dayanmak zorunda değildir.
Yanlış tahminin kaynaklarından biri olan bilişsel kısayol kullanımına bireyler şu du-
rumlarda başvurmaktadırlar:
• aşırı bilgi yüklendiklerinde,
• bilgiyi tamamen işlemeleri güçleştiğinde,
• bir sorun hakkında dikkatlice düşünmeye vakitleri yoksa,
• şansa bağlı ve önemli olmayan olayları akışına bırakmak istediklerinde ve
• karar alma aşamasında gerekli olan bilgilerin çoğuna sahip olmadıklarında.
Geleneksel yaklaşımda, insanların olasılık yasasına göre subjektif olasılık dağılımını
doğru bir şekilde tayin ettikleri kabul edilmektedir. Fakat araştırmalar belirsizlik duru-
munda karar almada bireylerin birçok sistematik ayrılık gösterdiği durumlar ortaya koy-
maktadır. Genel olarak bu kısayollar faydalı olmakla birlikte, bazen de ciddi ve sistematik
hatalara yol açabilir. Tversky ve Kahneman, yargısal kısayol ilkelerini esas almaktan dolayı
bilişsel yanlılıklara neden olan temelde üç kısayol üzerinde durmaktadır: bulunabilirlik
kısayolu, temsil kısayolu ve referans noktalı ayarlamalı kısayol.
Kısayol psikoloji biliminde genel
olarak, problem çözmede çeşitli
problemlere uygulanabilen,
ama doğru çözümü her zaman
sağlayamayan strateji ya da
kestirme yol olarak tanımlanabilir.