Palme Yayınları - TYT Kimya Konu Anlatımlı 2018-2019

Çözümlü Sorular

Palme Yayınevi

38. K, L ve M arı maddeleri ile oda koşul-
    larında hazırlanan iki karışım için bazı
    
    bilgiler aşağıda verilmiştir.
    Karışım Ayırma Yöntemi
    K – L – su Ayrımsal
    
    kristallendirme
    L – M Süzme
    Buna göre, aşağıdakilerden hangisi
    yanlıştır?
    A) 25°C de L katı haldedir.
    B) K ve L karışımı emülsiyondur.
    C) 25°C de K ve L maddeleri suda çö-
    zünmüştür.
    D) L–M karışımı heterojendir.
    E) L ve M karışımı süspansiyondur.


39. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi ho-
    mojen karışımları ayırmada kullanılan
    
    bir yöntemdir?
    A) Dekantasyon
    B) Aktarma
    C) Ayırma hunisi
    D) Yüzdürme
    E) Kristallendirme


40. I. Gül yapraklarından gülsuyu elde
    
    edilmesi
    II. Nane yapraklarının sıcak suyla ısla-
    narak aromasını suya bırakmasının
    
    sağlanması
    III. Tuzlu sudan tuz elde edilmesi
    IV. Ham petrolden benzin elde edilmesi
    V. Bitki kök ve gövdelerinden belirli çö-
    zücülerle ilaç elde edilmesi
    Yukarıdaki örneklerden kaç tanesi
    ekstraksiyon örneği değildir?
    A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3)  ÇÖZÜNÜRLÜK  FARKINDAN   YARARLANARAK    AYIRMA  YÖNTEMLERİ

Çözünürlük, katı,    sıvı    ve  gazlar için     ayırt   edici   bir     özelliktir.    Bu   nedenle    karışımdaki mad-

deler,  çözünürlükleri  farkı   yardımıyla  birbirlerinden  ayrıştırılabilmektedirler.

� Bir    sıvı    içerisinde çözünmüş    olan     bir     katı    maddenin,  çözeltinin  soğutulması ya   da  ısıtıl-

ması    sonucunda   doygunluğa  ulaşarak    çöktürülmesi    işlemine    kristallendirme adı  veril-

mektedir.   Örneğin şekerin sudaki  çözünürlüğü sıcaklık    arttıkça    artmaktadır.    Bu   nedenle,   

yüksek  sıcaklıklarda   suda    doygunluğa  yakın   miktardaki  şeker   çözülmesi   ile  hazırlanan 

şekerli su   çözeltisi  soğutulduğunda  belli    bir     sıcaklıktan    sonra   şeker   kristallerinin  oluşma-

ya  başladığı   görülür.    Bu  olaya   kristallenme    denir.

Örneğin K 2 Cr 2 O 7    tuzu     ile     hazırlanan sulu     çözelti    soğutulduğunda  belli       bir  sıcaklıktan    

sonra   tuz  kristallerinin oluşmaya    başladığı   görülür.    Böylelikle  bir  miktar tuz  çöktürülerek   

çözeltiden  ayrıştırılabilmektedir.

� Gaz-gaz   karışımları birbirleri  ile  homojen    karışır.    Bu   nedenle    gaz  karışımlarını  ayırmak 

kolay   olmasa  da   çözünürlük farkı    yardımı    ile  ayrıştırılabilir.  Belli    bir     çözücüde   çözünür-

lükleri farklı  olan     gaz     karışımı   bu   çözücü içerisine   gönderilirse    gazlardan   biri     çözünür    

diğeri  çözünmez.   Karışım bu   şekilde    ayrıştırılabilir.   Örneğin He–NH 3     gazları karışımı    asit    

çözeltisinden   geçirildiğinde  NH 3    asit     çözeltisinde   kalırken    He   gazından   ayrıştırılmış   olur.

a.  Ayrımsal    Kristallendirme ile Ayırma

Aynı     sıvıda çözünebilen iki  ya  da  daha   fazla    katının    

Eğer her iki katı da suda çözünebiliyorsa o zaman da ayrımsal kristallendirme adı

verilen yöntem uygulanır. Aynı sıvıda çözünebilen iki katı karışımını belli sıcaklıktaki çö-

zünürlükleri farkından yararlanarak birbirinden ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme

adı verilmektedir. Örneğin şeker ve tuzdan oluşan karışım, yüksek sıcaklıktaki suda çö-

zülerek aynı kapta her iki katının doygunluğa yakın çözeltisi hazırlanır. Bu karışım yavaş

yavaş soğumaya bırakılır. Belli bir sıcaklığa gelindiğinde oluşan şeker kristallerinin mik-

tarı tuz kristallerinden çok daha fazla olur. Böylelikle şeker yavaş yavaş karışımdan ay-

rışmaya başlar. Sıcaklık değişiminin şekerin çözünürlüğüne etkisi daha fazla iken tuzun

çözünürlüğü sıcaklık değişiminde pek fazla etkilenmemektedir. Örneğin şekerin 60°Cʼ ta

sudaki çözünürlüğü 287 g/100mL su iken bu değer 20°Cʼ ta 204g/100 mL su'dur. Buna

karşılık NaClʼ nin 60°Cʼ ta sudaki çözünürlüğü 37,3g/100 mL su iken bu değer 20°Cʼ ta

36g/100 mL sudur. Görüldüğü üzere şekerin çözünürlüğünün sıcaklık değişiminden et-

kileniş miktarı tuzunkine göre çok daha fazladır.

Oda koşullarında katı fazdaki X, Y ve Z saf maddeleri ile oluştu-

rulan iki ayrı karışım ve aynı koşullarda su kullanılarak iki karışımı

bileşenlerine ayırma yöntemleri yukarıdaki tabloda verilmiştir.

Buna göre oda koşullarında bulunan X, Y ve Z maddeleri için;

I.X ve Z karışımı suda çözünebilir mi?

II.X, Y ve su karışımı homojen midir?

III.X ve Z karışımı ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir mi?

Karıştırılan Arı MaddelerAyırma Yöntemi

X ve Y Çözünürlük

X ve Z Ayrımsal Kristallendirme

X,Y ve Z saf maddelerinden oluşan bir karışım süzüldüğünde ka-

rışımdan Y ayrılırken süzüntü buharlaştırıldığında kapta X kal-

maktadır. Buna göre;

I.Başlangıçtaki karışım homojen midir?

II.X, şeker olabilir mi?

III.X ve Zʼden oluşan karışım ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir

mi?

I.Süzme ile ayrıştırma yöntemi kullanıldığına göre karışım

homojen olamaz.

II.X maddesi süzüntünün buharlaştırılması ile elde edildiğine

göre şeker olabilir.

III.X ve Zʼ den oluşan karışım birbiri içinde çözündüğüne göre

ayırma hunisi ile ayrıştırılamaz.

KNO 3 ÜN AYRIMSAL

KRİSTALLENDİRİLMESİ

Renksiz KNO 3 kristalleri, KNO 3 ve CuSO 4 (saf-

sızlık)ın sulu çözeltisinden ayrılır. Çözeltinin

mavi rengi çözeltide kalan Cu2+ dan dolayıdır.

AYRIMSAL KRİSTALLENDİRME İLE

AYIRMA YÖNTEMİ

Grafiğe göre NaNO 3 —NaCl çözeltisini soğut-

maya başladığımızda NaCl'nin sıcaklık etkisi ile

çözünürlüğü çok küçük değişime uğrar. Yani

20°C'ye kadar genellikle NaNO 3 çökmesi göz-

lenir.

ÇÖKTÜRME

İki çözelti birbirine karıştırıldığında çözelti-

deki iyonların birbirleriyle tepkime vererek

suda çözünmeyen katı oluşturması işlemine

denir. Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, Pa-

mukkale travertenleri çökme tepkimeleri so-

nucu oluşmuştur. Ayrıca çaydanlıktaki

tortulaşma da çökme sonucu oluşur. Çök-

türme işleminden, suyun arıtılmasında,

içme suyundan demirin uzaklaştırılma-

sında, atık sularda fosfatların uzaklaştırıl-

ması gibi işlerde yararlanılır.

Çözünürlük (g/100 g su)

S›cakl›k (°C)

NaNO 3

204060

10

50

140

NaCl

0

286

Karışımlar

ÜNİTE –4

çözünürlüklerinin   sıcaklık    değişiminden    farklı  etkilen-

mesi     özelliğinden   yararlanarak    yapılan ayırma  işlemine

ayrımsal kristallendirme    denir.  Örneğin yandaki grafi-

ğe   göre    NaNO 3 –NaCl   çözeltisini soğutmaya   başladığı-

mızda   NaCl’nin    sıcaklık    etkisi  ile  çözünürlüğü    çok  kü-

çük  değişime   uğrar.  Yani    20°C’ye kadar   genellikle

NaNO 3  çökmesi gözlenir.

Ayrımsal    kristallendirme işleminde   ayrıştırılacak  

karışımı    oluşturan   maddelerin  tamamı  suda    çözünebilmelidir.   Ancak   naftalin–potasyum   nit-

rat  (KNO 3 )    gibi    bir     karışımın  ayrıştırılmasında   da   çözünürlük farkından   yararlanılır.   Nafta-

lin-KNO 3   karışımını  ayrıştırmak için     karışım    önce    suda    çözülür.    Suda    çözünmeyen  naftalin,   

karışımdan  süzülerek   alınırken,  geriye  kalan   tuzlu    su  buharlaştırılırsa  çözünmüş    olan     tuz     elde   

edilir.

Katı-katı karışımını çözünürlük farkıyla ayırma (Suda çözme, süzme, buharlaştırma yapılır.)

KNO 3 (k)

Naftalin

Isıtılır

çözeltisi

Süzülür

Naftalin Naftalin

Karışımı

+

KNO 3

KNO 3

çözeltisi

KNO 3

Suda

çözülür

saf su

b.  Ekstraksiyon    (Özütleme,  Çekme)  ile Ayırma

Katı     veya    sıvı    karışımın  ilave    edilen çözücü  yardımıyla  karışmış    olduğu  diğer   katı     veya    sı-

vıdan   ayrılması   işlemine    ekstraksiyon    (özütleme,  çekme)  denir.  Çayın   demlenmesinde   özüt-

leme    işlemi  gerçekleşir.    Çay  yaprağında çaya    renk     ve  tat     veren  maddeler    çözünerek   suya    

geçerler.   Böylece katı    olan    yapraktaki  bu  maddeler    özütlenmiş  olur.

Bundan  başka,  aspirinin   hammaddesinin   söğüt   ağacından   elde     edilmesinde,   şeker   pan-

carından    şeker   elde     edilmesinde,   bitkilerden yağ,     ilaç    ve  parfüm elde     edilmesinde,   tuzlu    top-

raktan  tuz  elde    edilmesinde    özütleme    işleminden  yararlanılır.   Özütleme    işleminde   su   yerine 

özütlenecek maddenin    özelliğine  göre     aseton,    karbon  tetraklorür,    eter,    alkol  ve   sıvı    yağlar 

gibi    organik maddeler    çözücü  olarak  kullanılır.

2.Bölüm / AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ