“kendisi”yle karşılaşma sayesinde insan, benliğini gerçekleştiren bir kişi olur. Bu
durumu, doğadaki diğer nesneler temin edemez.” (Paul Tillich, “Love, Power and
Justice”)
Yanlış Yapmaya Alıştırması
Kişi, tanrısıyla kendisi direkt karşılaşması durumunda, Ona karşı yanlış
yapmaktan kaçınır. Yanlış yapma durumunda yanlışının farkına varır. Bu farkına
varma, insanda yanlış yapma yetisini törpüler, yanlış yapmamaya alıştırır ve onu
yanlış yapmayan bir varlık haline getirir. Fakat Tanrısıyla bir şeyh ya da imam
aracısıyla karşılaşan kişi bu durumlarla karşılaşmaz. Demokrasinin aradığı kendi
başına karar verebilen tam birey olma gerçekleşemez.
Varlık Olmayı Önler
Şeyhlik, insanların kendi başlarına müstakil varlık olmaları önünde en büyük
engeldir. Şeyh, insanları kendine bağımlı yapmak amacıyla sürekli ellerinden
tutarak din yaşamalarını dikte eder. Bu durum, tıpkı elinden sürekli tutarak
yürütülen çocuğun durumu gibidir.
İradenin Köleleştirilmesi
Şeyh ve imam, kişinin merkezi kontrol sistemini zayıflatır, neticede tümden yok
eder. Sonunda kişideki “irade” köleleştirilir. Bu köle irade, artık birileri tarafından
istendiği gibi kendilerine hizmet ettirilir hale getirilir. Köle iradenin hizmetini şeyh
alır, ama köleye faturasını şeyhe değil, Tanrı’ya ödetir.
“Şeyhlik; faturayı, hizmeti alanın değil, başkasının ödediği bir sistemdir.”
Tanrının İçkinleştirilmesi
Şeyh ve imam, Tanrıyla kontak kurulmasını önleyerek Tanrının insanlarda
içkinleşmesini engeller. Tanrıyla kontak kurmamak anlayışı, demokratik değil,
monarşik anlayıştır. Monarşilerde monark kral ile direkt kontak kurulamaz ve
görüşülemez. Ancak aradaki aracılarına ulaşılabilir ve bu aracılar isterlerse ve
istedikleri kişileri onunla görüştürürler.
Popüler Anlayış/Geriye Götürmek
Şeyhlik ve imamlık sistemleri, insanları geriye götürürler, kesinlikle ileriye
götürmezler. Çünkü ikisi de hem eski sistemlerdir hem de eskimiş fikir ve bilgi
malzemelerini kullanırlar. Ayrıca kendileri de avam düzeyinde olduklarından
insanları popüler anlayışta demirlerler.
Başkasında Yok Olmak
Mürit ve cemaat, takipçi demektir. Mürit şeyhin, cemaat ise imamın takipçisidir.
İkisi de başkası olan imamda ve şeyhte yok olan kişidir. İmam ve şeyh, çok
sayıda insanı, bir insanda toplayarak bütünleştirmek, tek insan yapmak demektir.
Şeyh, binlerce insanın bir tek insanda mündemiç (incorporated) içkinleştirilmiş
kişidir.
Birey Olmayı Önlemek
Çağımız, birey olma çağıdır. Grupla kimlik almama çağıdır. Birey, kişinin kendi
başına müstakil yani bizatihi ve tam teşekküllü (self contained) kişi olmasıdır.
Kişinin kişilik merkezini tahrif eder ve şahıslığını sekteye uğratır. Şeyhlik,
kendisine taraftar sağlayabilmek amacıyla, demokrasiye uyumlu birey olmayı
önlemede dini ve tanrıyı kullanan sistemdir.
İnsan Olma Telosunu Önlemek