özü (numen) felsefi olarak kavradığında, onun, görüngünün tam tersi olsa da,
çağımızın gelişmelerini meşrulaştırdığı görülür. Bu nedenle Kuran’ın görüngüleri
tarihsel olabilir ama özleri ebedidir.
Kuran’ın metodu şudur: Mevcut geleneği sürdürür ama onu dönüştürmeye çalışır.
Bunu şöyle yapar: Mevcut geleneğin içinden yumuşak bir şekilde daha iyiye
doğru bir kapı aralığı üretir. Kuran’ın bu karakteri, onu, daha iyiyi üreten her
çağa uyumlu yapar. Daha kötüye gitmeye müsaadesi yoktur ama daha iyiye her
zaman uyumludur.
Kuran bir reformcudur. İnkılâp ya da reform; toplum düzenini ve yapısını daha iyi
duruma getirmek için yapılan köklü değişiklik, dönüştürme ve iyileştirmelerdir.
Reform; radikal ve ani olmayıp, yumuşak geçişler şeklinde olmasıyla devrimden
ayrılır. Kuran, sosyal değişim ister. Reformcudur. Ancak değişimi ve reformu
devrim yoluyla değil, sosyal evrim yoluyla kişiler ve toplum tarafından
gerçekleştirilmesine öncülük eder.
Kuran, ataerkil (erkek otoritesine dayanan) yapıları sürdürür ama onları
değiştirmek ister. Erkek ve kadınların geleneksel toplumsal rolleri değiştikçe
Kuran’daki bu roller değişir. Kuran bu değişimleri kapsayabilecek karaktere
sahiptir. Eskinin değişimini ve yeni yapıların kurulmasını ister. Elbetteki, asırlar
sonra insanlığın geliştireceği değişimlerin bütün boyutlarını içermez. Nitekim
Kuran, 18. asırdaki Aydınlanmanın getirdiği genel toplumsal eşitliği hedeflemiştir
belki ama doğal olarak onu içermez.
“İslam hukukunda; mevcut hükmün sebebi (illet) değişince hüküm de
değişir.”
Mecelle ve Değişim
Kuran’ın değişimci olduğunu gösteren Mecelle maddeleri:
MADDE 2. “Bir işden maksad ne ise hüküm ona göredir (el-umûru bi-
mekâsıdihâ)”.
MADDE 39. “Zamânın değişmesiyle ahkâmın değişmesi inkâr olunamaz (lâ
yünkerü’t-teğayyürü’l-ahkâmi bi’t-teğayyüri’l-ezmân)”. Zamanın değişmesiyle
ahkam da değişir.
MADDE 45. “Örf ile tayin nas ile tayin gibidir. Örf değişince eski hüküm de
değişir.
Örf; teamül, gelenek, adet ve görenek demektir. Gelenek üzerine bina edilen
hükümlerin, örfün değişmesiyle değişebilir ilkesi benimsenmiştir.